Kandziora Karol Marcin (1881–1944), dyplomowany zegarmistrz i rytownik, uczestnik powstania wielkopolskiego, działacz sanacyjny. Ur. 1 XI w Drewnie (pow. Żnin), syn Franciszka, nauczyciela, i Joanny z Mizerskich. Po ukończeniu szkoły w Drewnie wyuczył się zawodu zegarmistrzowskiego i grawerskiego. Interesował się plastyką, numizmatyką, muzyką i zagadnieniami historycznymi, ponadto działał w różnych organizacjach kulturalnych. W l. 1901–8 pracował w Sokole na Pomorzu. Krótko przed wybuchem wojny w r. 1914 K. wyjechał do Stanów Zjedn. A. P. Przebywał tam przez sześć miesięcy, pracując w Chicago, a później w Omaha (St. Nebraska). Po powrocie osiadł w Poznaniu i tu zastała go wojna. W czasie pierwszej wojny światowej należał K. do grupy działaczy niepodległościowych, którzy od r. 1914 prowadzili na terenie Poznania akcję dywersyjną, chroniąc Polaków przed poborem i wysyłaniem na front. Następnie K. zaciągnął się w szeregi Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) od chwili jej zawiązania się w Poznaniu, tzn. w lutym 1918 r., i współdziałał w przygotowaniach do powstania wielkopolskiego. W celach dywersyjnych, a zwłaszcza dla zdobycia broni i amunicji, K. podrabiał rozkazy władz niemieckich. W jego mieszkaniu znajdował się jeden ze składów broni wydawanej powstańcom. Do czynniejszych członków POW należał także młodszy brat K-y, Eryk. Po wojnie pracował K. w zarządzie poznańskiego oddziału POW, był wicedelegatem Związku Peowiaków na woj. poznańskie. W r. 1934 został mianowany prezesem nowo utworzonego Koła im. Romana Wilkanowicza przy Związku Weteranów Powstań Narodowych RP 1914–1919, był członkiem Sądu Honorowego tegoż związku oraz członkiem Rady Grodzkiej Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR) w Poznaniu. K. był przewodniczącym Komisji Egzaminacyjnej dla mistrzów w zawodzie rytowniczym. Uzyskał na konkursie Stowarzyszenia Artystów w Poznaniu II nagrodę za iluminowanie poezji R. Wilkanowicza, pt. „Z krwawych lat”. W r. 1934 K. ogłosił monografię Romana Wilkanowicza, a z początkiem 1939 r. ukazała się jego książka Działalność POW w Poznaniu w latach 1918–1919, która stanowi bodaj najskrupulatniejsze studium na ten temat.
Po wybuchu drugiej wojny światowej, we wrześniu 1939 r. wraz z 50 obywatelami m. Poznania był zakładnikiem niemieckich władz wojskowych. W listopadzie t. r. został wraz z żoną Anielą z Chrzanowskich (ur. 1891 w Jassach, zm. 1943) i trojgiem dzieci wysiedlony do obozu w Głównej pod Poznaniem. Po sześciomiesięcznej tułaczce po okolicznych wsiach osiadł w Ostrowcu i wynajął tam kiosk, który był źródłem utrzymania rodziny. Z początkiem 1941 r. nawiązał kontakt z dowódcą grupy 5 (łączność) Konspiracyjnej Armii Polskiej (KAP), działającej na tamtejszym terenie. Gdy w r. 1943 KAP podporządkowała się dowództwu Armii Krajowej, w kiosku zorganizowano punkt kontaktowy – skrzynkę obwodu, potem okręgu. W tym czasie wciągnął K. wszystkich członków rodziny do pracy. Córka Anna pracowała jako łączniczka, syn Andrzej jako kolporter „Biuletynu Informacyjnego”, zaś syn Zbigniew, który przedtem był łącznikiem, jako dowódca sztafet łącznikowych i mobilizacyjnych. W r. 1944 gestapo odszyfrowało adres skrzynki, a 7 III aresztowało najpierw dzieci K-y, a w dzień później jego samego. W kwietniu t. r. Zarząd Miejski w Ostrowcu otrzymał zawiadomienie z obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen o śmierci K-y.
Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Olszewicz B., Lista strat kultury pol.; – Kandziora K., Działalność P. O. W. w Poznaniu, W. 1939; Kubiak S., Łozowski S., Rady robotniczo-żołnierskie w Wielkopolsce 1918–1919, P. 1959 s. 7, 92, 126; Powstanie Wielkopolskie 1918–1919, Pod red. K. Piwarskiego, P. 1958 s. 163, 171; Rocznik Związku Weteranów Powstań Narodowych RP 1914–1919 w Poznaniu, P. 1935 s. 143–7, 194 (fot.); Wilkanowicz R., Bezimienni bohaterowie Powstania Wielkopolskiego, P. 1928 s. 53–5; – Relacja dowódcy grupy 5 KAP na obwód Ostrowiec, podana wg maszynopisu opracowanego przez Kandziorę.
Andrzej Pilch